مروری بر کارنامه علیرضا طالب زاده، فیلمنامه نویسی که به بهانه انتشار «سرزمین مادری» بهترین سریال 30 سال اخیر را نوشت | دست طلایی

سما بابایی: علیرضا طالب فیلمنامه نویس که اکنون شصت ساله است یکی از کسانی است که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را ترک کرد. همان مرکزی که بسیاری از نویسندگان، کارگردانان و آهنگسازان را در خود جای داده است که اکنون سال های میانی زندگی خود را می گذرانند. اما تأثیراتی که بر هنر ایران گذاشته اند. غیر قابل انکار است. او خالق فیلمنامه بهترین سریال سی سال اخیر از «درپناه تو» و «صاحب دالان» تا «رقص پرواز» و «سرزمین مادری» است.

به گزارش پی ام آپ، «علیرضا طالب زاده» تنها بیست سال داشت که در «آن سوی آتش» دستیار «کیانوش عیاری» شد. او به کاوش در زمینه فیلمنامه نویسی ادامه داد، اگرچه در دوران فیلمنامه نویسی خود پرکار نبود. اما برخی از آثار او بسیار حائز اهمیت هستند و با اینکه برخی از آنها سال هاست پخش می شود، هنوز هم می توان آنها را در زمره موفق ترین آثار تلویزیون ایران به حساب آورد. این روزها به بهانه پخش سریال سرزمین مادری (با نام اصلی سرزمین کهن) به کارگردانی کمال تبریزی از شبکه تلویزیونی بی سیم، نگاهی کوتاه به کارنامه وی در تلویزیون انداخته ایم با این توضیح که آثار سینمایی او ( مکتب بزرگان، عشق طاهر، نادهارا و عودت) مشخص نشده است.

در مروری بر کارنامه نویسندگی طالب زاده لازم به ذکر است که وی در خلق موقعیت های پیچیده دراماتیک در قالب محدود تلویزیون چیره دست است و پرهیز از کلیشه ها و جنبه های مثبت و منفی تلویزیون، بحث مسئولیت فردی انسان را بیان می کند. در نوشته هایش

در پناه تو کارگردان: حمید امیلی 1374

«در پناه تو» را می‌توان به‌عنوان قهرمان یک نگاه جدید در تلویزیون دید، جایی که قبلاً هر نوع رابطه قبل از ازدواج یک تابو شکست ناپذیر بود. اما در این سریال نویسنده و کارگردان با حذف کلیشه ها و به تصویر کشیدن رابطه عاطفی بین مردم عشق زمینی را آشکار کردند.

طالب زاده در این سریال داستان زندگی چند دانشجوی تئاتر را تعریف کرد و زندگی این هنرجویان به نوعی با آنچه در حال تحصیل بودند مرتبط بود. در طول سریال سعی می کردند احساسات خود را پنهان کنند و نقش دیگری را بازی کنند.

این سریال با مشکلات زیادی در پخش و سانسور گسترده مواجه بود. شنیده ها حاکی از آن است که پس از تغییر مدیریت در شبکه دو، به گروه تولید سریال توصیه شد که مدیران جدید نمی خواهند حاشیه ای برای آنها ایجاد شود، بنابراین 400 صفحه از فیلمنامه حذف شد. و یکی از شاخه های اصلی داستان اصلا بازنمایی نشد. یکی از مهم ترین قسمت هایی که در این سریال حذف شد مربوط به زندگی پارسا پیروزفر بود که در آن زمان چهره ای جوان و ناشناخته بود.

او در نسخه اول این مجموعه حضور پررنگی داشت. پدر طالب زاده در این فیلمنامه او را مردی ثروتمند نشان می دهد که مخفیانه با منشی خود ازدواج می کند و زمانی که همسرش (هما روستا) از این موضوع مطلع می شود دچار روان پریشی می شود. پارسا نیز یکی از دوستداران مریم است و پس از طلاق از رامین تصمیم به ازدواج با او می گیرد اما پدرش مانع از این کار او می شود و همین موضوع باعث ایجاد درگیری بین آنها می شود. اما وقتی گروه با بحران محتوایی و سانسور مواجه می‌شود، تصمیم می‌گیرند این قسمت از داستان را که همزمان با ماجرای عشق مریم (لعیا زنگنه) و محمد (حسن جوهرچی) رخ داده است، حذف کنند.

اما این تنها طرف سریال نبود. حذف مدیران تلویزیون به بیش از 20 شخصیت سریال رسید. در قسمت آخر مدیران تلویزیون سوالی را مطرح می کنند که آیا پسر مذهبی ممکن است با دختری ازدواج کند و او عقیم شود؟ و همانطور که کارگردان توضیح می دهد، اساس داستان بر اساس عقیم بودن زن و ناباروری اوست؛ مسئولان تلویزیون تسلیم نمی شوند و حتی راه حلی مانند ازدواج دوم را پیشنهاد می کنند. در پایان حمید امله متنی را با صدایی غمگین می خواند و در قسمت آخر قرار می دهد. سپس تهران را ترک می کند تا کسی او را پیدا نکند.

عصر شورشی کارگردان: کمال تبریزی ۱۳۸۰

«دوران سرکشی» همچنان یکی از آثار برجسته تلویزیون و نمونه دیگری از شجاعت طالب زاده محسوب می شود. داستان این سریال در مورد یک پزشک (لادن مستوفی) است که یک پناهگاه دختران و زنان بی سرپرست را اداره می کند. داستان یک نوجوان ناشناس (روناک با بازی عاطفه نوری) است که از اختلال چند شخصیتی رنج می برد.

اگرچه این سریال کارگردانی موفق و بازی های بی نقصی داشت اما مهم ترین نکته فیلمنامه بی نقص آن است. طالب زاده در این سریال با شخصیت «روناک» این امکان را برای عموم فراهم کرد تا با آدم ها و مکان هایی در دنیایی که خیلی نمی شناسند آشنا شوند.

روناک دختری از خانواده ای نسبتا فقیر است که به دلیل از هم پاشیدگی خانواده به دلیل نبود پدرش به خانه عمویش می رود و در آنجا با بحران های جدیدی روبرو می شود. او به دنبال خروج از این وضعیت است و وقتی قدرت مقابله با بحران را پیدا نمی کند، فرار می کند. به این ترتیب «طالب زاده» برای نشان دادن شخصیت چندوجهی روناک و بیماری او، داستانی از درون و بیرون روایت می کند. فیلمنامه نویس داستان خود را به گونه ای روایت کرده است که شخصیت اصلی مدام با خطرات جدی متعددی روبه رو می شود و نویسنده به ناچار از فلاش بک برای توصیف زندگی خود استفاده می کند و به این ترتیب داستانی تو در تو با موقعیت های جدید و شخصیت های جدید را روایت می کند.

Rebellious Era داستانی ساده دارد و افراد و مکان های زیادی وارد داستان می شوند و از آن خارج می شوند و شگفتی های زیادی را برای مخاطب ایجاد می کنند. در این مجموعه «طالب زاده» هنر دیالوگ نویسی خود را نیز به نمایش گذاشته است و بخش مهمی از اطلاعات و همچنین بیان شخصیت ها در قالب دیالوگ مشخص می شود.

رقص پرواز کارگردان: احمد مرادپور 1384

«رقص پرواز» به تهیه کنندگی محمدرضا تخت کشیان و کارگردانی احمد مرادپور از دیگر آثار مهم طالب زاده محسوب می شود. اگرچه این سریال در اولین پخش از تلویزیون زیاد دیده نشد. اما پس از آن ارزش های آن مشخص شد و در سال های اخیر بارها از بسیاری از شبکه ها پخش شده است.

بازی ها و جهت گیری در این اثر دقیق و حساب شده است. اما بارزترین ویژگی اثر، متن مفصل طالب زاده است. او با قلم خود توانسته است داستان زندگی یک پزشک حزقی به نام دکتر یاوری (مهدی هاشمی) را روایت کند که در زمان جنگ از آمریکا به ایران بازگشت و مجبور شد برای عمل جراحی به اهواز سفر کند. یکی از بهترین سکانس های تلویزیون در قاب پایانی این سریال رقم خورد که مخاطبان شاهد رقص غرور آفرین تابوت شهدا در آسمان ایران هستند.

صاحبدلان | کارگردان: محمدحسین لطیفی ۱۳۸۵

«صاحبدلان» داستان زندگی صحاف سالخورده ای به نام سید خلیل صحاف زاده است که به همراه همسر دومش اکرم، پسرش و نوه اش دینا در خانه ای قدیمی متصل به کارگاهش زندگی می کند. او یک برادر به نام خلیل دارد که بر خلاف خلیل اعتقادات مذهبی ندارد و با فعالیت های تجاری غیرقانونی بسیار ثروتمند شده است. در این میان غریبه ای به سیدحلیل نزدیک می شود و قرآنی کهن را به او می سپارد تا صحافی و بازسازی کند. ورود این قرآن به زندگی خلیل، او را با چالش های روحی و دینی مواجه می کند و از سوی دیگر ماجراهایی را در ارتباط با مفاهیم قرآنی رقم می زند. نوه او دینا نیز درگیر این وضعیت جدید می شود و ماجراهای زیادی در پی دارد.

طالب زاده در این سریال مرزبندی آشکاری بین زشت و زیبا، خوب و بد دارد و تضادهایی ایجاد می کند که منشأ اهداف بسیاری می شود. از آنجایی که داستان با معرفی یک قرآن شکل گرفته است، طالب زاده در چند جای فیلمنامه خود از داستان های قرآنی استفاده کرده است: داستان هارون و موسی، داستان یوسف و یعقوب، داستان هابیل و قابیل، و قدرت فرعون و گنج قارون.

این در حالی است که نویسنده اثر سعی کرده تا ضمن احترام به عموم، تنش لازم را در کار خود ایجاد کند و از این رو با ساختار کلامی ساده و البته فارغ از شعار به کار خود ادامه می دهد. بعدها محمدحسین لطیفی (کارگردان) درباره این اثر گفت: زمانی که فیلمنامه طالب زاده را خواندم کاری را انجام دادم که به من منتقل شد، حالا ممکن است این تزریق حس در فرد دیگری که فیلمنامه را می خواند متفاوت باشد، البته من نه. با طالب زاده هیچ برخورد مکتوبی نداشتم، او می نوشت و من می خواندم، وقتی به بخش هایی از قرآن در فیلمنامه اش رسیدم، بلافاصله آن را فهمیدم و این به خاطر تجربه ای بود که از 18 سالگی داشتم و با آن آشنا بودم. قرآن، پس من با این فضا آشنا بودم و آن را درک می کردم و نیازی نبود که او معنای آن را به من برساند.

میهن کارگردان: کمال تبریزی 1391

«علیرضا طالب زاده» در این سریال که چندین قسمت از آن از تلویزیون پخش شده است به بررسی تاریخ معاصر ایران در سال های 1320 تا 1357 می پردازد که پاتریا روزهای عجیبی را برای پخش آن سپری کرد. تبریزی تولید را در سال 1365 و در سال سوم آغاز کرد بهمن 92 این سریال از شبکه 3 پخش شد; اما تنها چهار قسمت از این سریال پخش شد که موجی از اعتراض بختیاری ها را برانگیخت و منجر به تعطیلی سریال و عذرخواهی پخش کننده و عوامل سریال شد.

در این میان مسئولان صداوسیما موضوعاتی از جمله بازنگری در پوشش بازیگران زن و همچنین نارضایتی از کم رنگ بودن نقش نهضت های اسلامی در پیروزی انقلاب 57 را مطرح کردند و برخی از صحنه ها دوباره فیلمبرداری شد. پس از تصویربرداری مجدد، تیزر این سریال از شبکه سه سیما پخش شد و قرار بود از مهر 2016 برای پخش; اما باز هم این اتفاق نیفتاد تا اینکه بالاخره این روزها از تلویزیون اینترنتی ایران پخش شد.

«طالب زاده» در این مجموعه به بررسی تاریخ سیاسی-اجتماعی ایران از سال 1321 تا پیروزی انقلاب ایران در سال 1357 در بستر زندگی یک کودک می پردازد. فیلمنامه این نمایش را می توان یکی از بهترین آثار طالب زاده دانست که آغازی قدرتمند دارد و تلاش آن برای بازنمایی دوره ای طولانی از تاریخ ایران ستودنی است. او در این اثر دیالوگ های زیبایی نوشت و در روایت های تاریخی حساسیت زیادی از خود نشان داد.

چرخ فلک کارگردان: عزیرالله حمیدنژاد / بهرام عظیم پور / احسان عبدی پور 1394

طالب زاده در «چرخ فلک» داستانی اپیزودیک نوشت و این در آثارش نوعی ریسک است. اما قدرت قلم او باعث شده تا شخصیت های این سریال وحدت رفتاری داشته باشند و درون مایه یک شخصیت در چندین قسمت مختلف با داستان های متفاوت بیان شود.

در این سریال باید یک داستان جذاب خلق کنید و شخصیت های خود را برای یک یا حداکثر دو قسمت به مخاطب معرفی کنید. در واقع داستان های «چرخ و فلک» با وجود جسارت مضمونی و اشاره آسیب شناسانه به مسائلی که جامعه و خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد، حریم تلویزیون و مخاطبان آن را نیز حفظ کرده و وقاحتی را به نمایش نمی گذارد.

در این سریال مفهومی اخلاقی را بیان می کند و این مضمون در هر یک از داستان ها تکرار می شود و بیشتر بازیگران در ابتدای هر داستان شخصیت های فرعی هستند که در داستان بعدی به بازیگران اصلی تبدیل می شوند. چرخ فلک از آن دسته داستان هایی است که قهرمان آن افراد نیستند، موقعیت ها هستند. شخصیت های هر داستان در این مجموعه مکمل روابط انسانی و اجتماعی که آنها را احاطه کرده است. یکی از ویژگی های «چرخ فلک» شجاعت و تفاوت در بیان مسائلی است که جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد که باعث می شود به مسائلی مانند کهولت سن، اختلافات و خیانت های زناشویی، تناسب مسئولیت فردی و خانوادگی، زنان، کودکان و… نگاه کنیم. . . بیایید آشنا شویم