نگاهی به تاریخ برای رفع مشکلات حال حاضر! / سرنوشت قابل تامل مشهدی جعفر تبریزی!
در یکی ار مجله های دوران قاجار به نام چهره نما به سرگذشت مخترعی به نام مشهدی جعفر تبریزی پرداخته شده و بی توجهی به او و اختراعتش را مورد سرزنش و گلایه قرار داده است.با تحلیل این داستان تاریخی می توان مشکلات حال حاضر مملکت را نیز به همین دلیل و بی توجهی به مخترعان دانست.
به گزارش پی ام آپ و به نقل از عصر ایران، مجله «چهره نما» در شماره های 37 و 38 که در صفر 1324 (26 مارس 1906 میلادی) (همزمان با آخرین سال سلطنت مظفرالدین شاه قاجار) منتشر شد که از سرنوشت غم انگیز یکی مخترع ایرانی گلایه کرد که اگرچه اختراعاتش ارزشمند بود، اما نه مردم، نه سرمایه گذاران و نه دولت وقت به آن توجهی نکردند و در نتیجه پس از مدتی ناامید شد و اکنون ابزار اختراع شده در گوشه ای از خانه اش خاک می خورد.
دو طایر متماثل جناح شهر هنر*** یکی بقصر شهان جایکی بویرانه
مقایسه شرح حال دو مخترع ژاپنی و ایرانی به نامهای کیمورا و مشهدی جعفر تبریزی
«محمد تبریزی» نویسنده چهره نما ابتدا با تأسف از پیشرفت ژاپن و عقب ماندگی ایران یاد می کند و می نویسد: «چگونه همجنسان ما به بالاترین درجه تمدن و بالاترین درجات بشریت ارتقا یافته اند و ما افسوس به درک بی انتها از ذلت (خداوندا که مردمش اینقدر زنده و بیدارند یا ما کیستیم اینقدر مرده و بیکار؟ آنها ژاپنی هایی هستند که با پیشبرد اختراعات خیره کننده رقابت را از اروپایی ها ربوده اند. علم و اقتصاد، اختراعات جدید و اختراعات بسیار، از مخترعان و پیروان جهان پیشی گرفته است. و با اختراعات شگفت انگیز خود همه را شگفت زده کرد، دیدیگران نکشته آنها می‌دروند و سایرین نبریده آنها می‌پوشند. ما هم در خرافات مجعولانه سرودن و هذیانهای بوالهوسانه گفتن ترقی کرده‌ایم و در صنعت گفتن اراجیف و اباطیل و بستن سجع و قافیه به خود می‌بالیم).
نویسنده سپس کیمورا، مهندس نیروی دریایی ژاپنی را معرفی می کند که با “تلفن بی سیم” خود باعث افتخار کشورش شد و دانشمندان و مخترعان اروپایی در سراسر جهان را مبهوت اختراع خود کرد. میکادو همچنین به خاطر شایستگی‌هایش به او جوایزی اعطا کرد و دولت ژاپن برای سال‌ها به او امتیاز ویژه‌ای در سراسر کشور ژاپن اعطا کرد. نویسنده نتیجه می گیرد که چنین برخوردهایی باعث تشویق دیگر مخترعان و کاشفان می شود.
نویسنده پس از معرفی مخترع ژاپنی به معرفی مخترع ایرانی می پردازد: «مشهدی جعفر خیاط باشی اهل قره باغ و ساکن تبریز است. او در کودکی به مدرسه نرفت و به خیاطی مشغول بود و اکنون پیشرو خیاطان تبریز است. او بدون دانستن الفبای مطالعات سیاسی و ادبی، قادر به حل مسائل دینی و عادتی، تصحیح شعر و مناظره با افراد ادیان جدید و رد آنها به دلایل عقلانی است.
مشهدی جعفر تبریزی مخترع اولین مسلسل ایرانی
ماشین نخ ریسی
مشهدی جعفر علاوه بر فضایل فوق دارای اختراعات دیگری نیز می باشد. ده سال پیش با وجود وضعیت بد مالی، یک ماشین ریسندگی به عنوان مدل در خانه خود ساخت و نخ بسیار صاف، نازک و ظریفی به دست آورد. با این حال، او برای تکمیل و گسترش کار خود به سرمایه و حمایت نیاز داشت، بنابراین از مردم خواست شرکتی بسازند تا کارگاه های ریسندگی خود را گسترش دهند تا با تاسیس آن شکوفایی ملی را افزایش دهد و وابستگی به بیگانگان را کاهش دهند.
در سال 1314 شمسی میرزا علی خان امین الدوله حاکم آذربایجان که نمونه نخی از کارگاه خانگی مشهد جعفر را دیده و پسندیده بود به حمایت از او آمد.
امین الدوله با تأمین سرمایه لازم برای راه اندازی کارخانه و گرفتن امتیازی برای مشهدی جعفر از دولت موافقت کرد، اما قبل از شروع کار، امین الدوله به تهران احضار شد. گویا پس از سفر به تهران وعده های خود را به مخترع تبریزی فراموش کرده است.
مشهدی جعفر که نه سرمایه داشت و نه حامی، به کارش ادامه نداد و در نتیجه وسایل اصلی کارخانه به زیرزمین خانه اش منتقل شد و پوسید.
اولین توپ مسلسل ایرانی (تفنگ تیربار)
پس از این شکست، مشهدی جعفر چندین سال به کار خیاطی خود ادامه داد تا اینکه در اول ذی قعده 1323 شمسی در نمایشگاه معرفت و هنر توپ جدیدی به نام مسلسل ارائه کرد که تحسین همگان را برانگیخت: در واقع ما اگر میهن پرست و ملی دوست بودیم مانند سایر ملل و دولت ژاپن، همان روز اختراع را به عنوان جشن ملی تبدیل می کردیم و بنای یادبودیبرای بزرگداشت او برپا می کردیم، اما به جای این مخترع، مورد سرزنش و شماتت برخی هموطنان بی وجدان قرار گرفت و بس.
سپس نگارنده مشخصات فنی سلاح مذکور را شرح داده و نوشته است که طول لوله 60 سانتی متر و قطر ته لوله 20 سانتی متر است و در دو حرکت قابل پر و خالی شدن است و کار فقط به دو نفر نیاز دارد. می توان در هر جهتی لوله آن را چرخاند. حرکت این توپ آسان است و وزن توپ و جعبه آن حدود 250 مثقال است.
مشهدی جعفر مدعی است که می توان توپ های قدیمی را از پایین برید و توپ های مسلسل ساخت. این امر هزینه تولید مسلسل را کاهش می دهد. در نمایشگاه برخی از دانشمندان و مقامات کشوری و لشکری آن را امتحان کردند.
مفاخرالدوله، رئیس آژانس آذربایجان، این اختراع را به چشم محمدعلی میرزا، ولیعهد علاقه مند به آن آورد. ولیعهد قول داد نمونه ای از مسلسل را به تهران برده و به شاه نشان دهد. اما «بدیهی است در موقع تشریف‌فرمائی به دار‌الخلافه با آن مشغله‌ای که وجود مقدس از قبیل دستور‌العمل به حکام و ولایات و اداره‌جات شهر و سر‌حدات و غیره در نظر مبارکشان نخواهد ماند این بود به سلامتی و میمنت تشریف فرمای دار‌الخلافه آن زمان گردیدند و توپ مزبور زینت‌بخش طاقچه اوطاق مخترع گردید».
تفنگ ده تیر (به نام عجم)
مشهدی جعفر خیاط باشی تبریزی پس از ساخت مسلسل با همه بی مهری ها از پا ننشست و یک تفنگ ده تیر به نام عجم و باروتی مانند باروت فشنگ پنج تیر روسی را هم اختراع کرد.
ما ملت تقلب را از درستکاری فرق نمی‌دهیم
از کتیبه مشهدی جعفر خیاطباشی تبریزی و بقیه اختراعات او اطلاعات زیادی در دست نیست، فقط از کتیبه های مشهدی 1324 شمسی برای مدت کوتاهی استفاده شده است. بعد از انقلاب مشروطه مقاله ای به امضای مشهدی جعفر خیاط باشی در حبل المتین منتشر شد. وی ضمن بیان مضرات و مظلومیت های کشور از موارد زیر ابراز تاسف می کند:
اقدامات ملت ما به شوخی پارلمان های اروپایی و غیره تبدیل شده است. این یعنی ما ملتی شده ایم که به همه ملت های روی زمین لگد می زند. این یعنی ما ملت وابسته به بیگانه شده ایم.» از سوزن به چراغ، از زنده تا مرده. ما با تقدیم خرد و ثروت زمین به کشورهای بیگانه خود را فقیر کردیم، زیرا از اختراع و صنعت ناتوانیم.
این چیزی است که ما ملت برای امنیت در یکدیگر نداریم، شعار خود را داده ایم، این است که ما ملت به گوش شنوندگان کر و از چشم بینا و بیمار کور هستیم. ما ملتی هستیم که بر‌ظالم مظلومیم و بر مظلوم ظالم.. »
اگر اتحاد و اتفاق نورزیم و کبر و نخوت را کنار نگذاریم همین آش است همین کاسه
مشهدی جعفر پس از ذکر بیماری هایی که گریبانگیر کشور شده است، راه حلی ارائه می دهد و می نویسد:
این رفتاری که ما به عنوان ملت از خود نشان داده ایم، اگر به زحمات هزاران ساله شاه و سران حکومت و علمای ملت پایبند باشیم، هیچ ثمری نخواهد داشت، مگر اینکه با جان و دل پشیمان باشیم. اعمال زشت و مفتضحانه و مطابق با احکام الهی نداشته باشیم و باید به دستورات محمد و ائمه اطهار عمل کنیم. بیایید متحد و متحد شویم. ما کلمه برابری را اجرا نمی کنیم. تکبر و غرور را کنار نمی گذاریم.
همه ما باید با کمال خضوع و خشوع در برابر آستان مبارک حضرت حجت ارواحنا فداکاری کنیم و برای نجات خود از شر ظالمان دعا کنیم. معلوم است که با این حال و با نیت خالص به حوائجمان می رسیم در غیر اینصورت بعد از چند صباحی زیر فشار ظلم های بیگانه دچار هر نوع حقارتی خواهیم شد(حبل المتین، ص 14، ص 8، ص 13-14)
شرح حال مشهدی جعفر خیاطباشی تبریزی حدیث تمام آن چیز‌هایی است که ایران را در سراشیب افول قرار داد و موجب دلسردی ایرانیانی شد که می‌توانستند چرخ های پیشرفت و آبادانی مملکت را به حرکت در‌آورند.
منابع:
تصاویر مجله چهره نما: علی سلیمانی
با نگاهی به مقاله آزیتا لقائی- پژوهشکده تاریخ معاصر
