حداقل دستمزد به چه صورت است؟ ماهانه یا ساعتی؟/ جزئیات خبر

حداقل دستمزد به عنوان کمترین سطح دستمزد قانونی، توسط نهادهای قانون‌گذار و بازار کار تعیین می‌شود. سازمان بین‌المللی کار در سال 2017 تعریفی واضح ارائه داد که حداقل دستمزد را به عنوان مقداری تعیین شده جهت جبران خدمات نیروی کار در مدت زمان مشخص در قرارداد کاری تعریف می‌کند. این سطح دستمزد بر اساس توافق و تعهد طرفین تعیین می‌شود و تغییرات در آن بر اساس توافق طرفین امکان‌پذیر نیست.

با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعیین حداقل دستمزد در ایران بدون رویکرد و جهت‌گیری مشخص انجام می‌شود. فرآیند تعیین حداقل دستمزد در این کشور به گونه‌ای انجام می‌شود که در پایان هر سال، با توجه به چانه‌زنی و با توجه به دو ملاک اصلی یعنی هزینه معیشت و نرخ تورم، درصد افزایشی در حداقل دستمزد تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، تعیین حداقل دستمزد به شکل سالانه و در جلسات طولانی و فشرده انجام می‌شود.

با در نظر گرفتن تحریم‌های اقتصادی و تورم مزمن، تعیین حداقل دستمزد در ایران برای تعداد زیادی از شهروندان اهمیت زیادی دارد. تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که تعیین حداقل دستمزد به وسیله مشاوره با نهادهای متخصص، تعیین حداقل دستمزد توسط دولت مرکزی و استفاده از فرمول‌های مشخص بهترین راهکارها برای این مسئله است. اصلاح معیارها و روش‌های تعیین حداقل دستمزد می‌تواند به عنوان یک اقدام مهم در دستور کار دولت قرار گیرد. این موضوع در گزارش “آسیب‌شناسی تعیین حداقل دستمزد در ایران” که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه شده است، مورد بررسی قرار گرفته است.

سازوکار تعیین حداقل دستمزد قانونی

حداقل دستمزد به عنوان پایین‌ترین سطح دستمزد قانونی، توسط نهادهای قانون‌گذار در بازار کار تعیین می‌شود. بر اساس تعریف سازمان بین‌المللی کار در سال 2017، حداقل دستمزد به عنوان کمترین مقداری تعیین شده جهت جبران خدمات نیروی کار در طول مدت معین قرارداد کاری تعریف می‌شود و تغییر آن بر اساس توافق طرفین ممکن نیست. پایه حقوق، عیدی، پاداش، کمک‌هزینه خانوار، سختی کار، جبران براساس بازدهی و بهره‌وری از اجزای دستمزد تشکیل می‌شوند و هدف از تعیین حداقل دستمزد، حمایت از نیروی کار در برابر دستمزد ناچیز و افزایش انصاف اجتماعی است. در قانون کار ایران نیز حداقل دستمزد به عنوان پرداخت وجوه نقدی و غیرنقدی به کارگر در مقابل انجام کار تعریف شده است.

در تعیین حداقل دستمزد در کشورهای مختلف، عوامل متعددی مد نظر قرار می‌گیرد. این عوامل شامل نیازهای کارگران و خانواده‌های آنها، سطح عمومی دستمزد در کشور، هزینه زندگی و تغییرات در آن، مزایای تامین اجتماعی، استانداردهای زندگی نسبی گروه‌های اجتماعی دیگر و عوامل اقتصادی مانند الزامات توسعه اقتصادی و سطح بهره‌وری و اشتغال می‌شوند. تعیین سطح حداقل دستمزد ممکن است با توجه به شرایط و موارد مختلف در هر کشور متغیر باشد.

در نهایت، سیاستگذاران در تعیین حداقل دستمزد علاقه به استفاده از معیارهای متعددی دارند تا اهداف اقتصادی و اجتماعی مختلف را بهبود بخشند. برخی کشورها ممکن است برخی از این معیارها را در تعیین سطح حداقل دستمزد خود بیشتر در نظر بگیرند، در حالی که دیگران معیارهای دیگری را تاثیرگذارتر بدانند.

کاهش فقر و نابرابری با افزایش دستمزد کارگران کم درآمد، افزایش بهره وری شرکت ها از طریق افزایش هزینه های نیروی کار یا افزایش انگیزه کاری، افزایش عدالت به دلیل عدم تعیین سطح دستمزد منصفانه یا رقابتی به دلیل بازار کار از جمله مواردی است که معیارهای ذکر شده به طور کلی تعیین حداقل دستمزد بر اساس 3 محور یعنی مشورت با هیئت کارشناسی، تعیین حداقل دستمزد توسط دولت مرکزی و در نهایت با استفاده از فرمول انجام می شود. در حال حاضر استفاده از توصیه هیئت کارشناسی رایج ترین روش برای تعیین حداقل دستمزد است. دولت ها در 47 درصد کشورها از توصیه حداقل یک موسسه برای تعیین حداقل دستمزد استفاده می کنند.

در برخی کشورها، دولت مرکزی حداقل دستمزد ملی را تعیین می کند. با این حال، برخی کشورها از قانون یا فرمولی برای تعیین حداقل دستمزد پیروی می کنند. برای مثال در فرانسه حداقل دستمزد به شاخص قیمت مصرف کننده مرتبط است و سالانه به روز می شود. همچنین سازمان بین المللی کار محاسبه خط فقر در هر کشور را یکی از عوامل اصلی تعیین حداقل دستمزد معرفی می کند. در واقع خط فقر حداقل سطح مورد نیاز برای دستیابی به حداقل سطح رفاه عادلانه برای نیروی کار است.

تعیین حداقل دستمزد از طریق مذاکره

موضوع تعیین حداقل دستمزد در ایران یکی از بحث هایی است که برای طیف وسیعی از شهروندان ایرانی حائز اهمیت است. مهمترین دلیل این مشکل شرایط خاص اقتصاد ایران است. در سال های اخیر، تورم مزمن منجر به کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوارهای ایرانی و افزایش متناظر آن در فقر شده است. به همین دلیل، جمعیت شاغل در تلاش برای حفظ حداقل استانداردهای زندگی با افزایش حداقل دستمزد هستند. از طرفی هم تحریم های اقتصادی و هم تورم بر کسب و کار کارفرمای ایرانی تاثیر می گذارد و این گروه به دنبال تعیین حداقل دستمزد هستند تا قیمت تمام شده کالا و خدمات ارائه شده از ظرفیت آن بیشتر نشود. علاوه بر این، تعیین حداقل دستمزد در سطح کلان اقتصادی کشور نیز تاثیرگذار است.

بنابراین، انتظار می‌رود در کشور سازوکار کارشناسی مجهزی برای تعیین حداقل دستمزد وجود داشته باشد، اما به نظر می‌آید این ساختار به شکل مطلوبی عمل نکرده باشد. در ایران، تعیین میزان حداقل دستمزد به عنوان کمترین سطح قانونی بر اساس چانه‌زنی 3 جانبه صورت می‌گیرد، که نمایندگان دولت، نماینده کارفرمایان و نماینده کارگران در آن شرکت دارند. این فرآیند تعیین حداقل دستمزد به شکل سالانه و در جلسات طولانی و فشرده انجام می‌شود.

با این حال، به علت فقدان یک رویکرد و جهت‌گیری مشخص در تعیین حداقل دستمزد، این فرآیند به ندرت به نتایج مطلوبی منجر می‌شود. این فقدان رویکرد مشخص دولت باعث می‌شود که تعیین حداقل دستمزد به صورت معمولی تا آخرین لحظه به تعداد زیادی از مذاکرات و مشاوره‌ها بیانجامد، که به دلیل پیچیدگی و مسائل مختلف اجتماعی و اقتصادی، معمولاً مشکلاتی را به همراه دارد.

این وضعیت در حالی است که تعیین حداقل دستمزد در ایران، به دلایلی مانند تحریم‌های اقتصادی و تورم مزمن، اهمیت زیادی برای کارگران دارد. مقایسه دستمزد مصوب با هزینه‌های معیشتی کارگران نشان می‌دهد که سطح حداقل دستمزد معمولاً پایین‌تر از هزینه‌های معیشت کارگران است. به عبارت دیگر، کارگران با درآمد مصوب به سختی می‌توانند نیازهای خود و خانواده‌های خود را تأمین کنند.

با توجه به این شرایط، اصلاح ساختار فعلی تعیین حداقل دستمزد در ایران ضروری به نظر می‌آید. با استفاده از شیوه‌های مرسوم و تجربه کشورهای دیگر، می‌توان تعیین حداقل دستمزد را به شکل کارآمدتری انجام داد و از مشکلات و سردرگمی‌های فعلی در این زمینه کاست. این اقدام می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و رفاه کارگران در کشور کمک کند.

پیشنهاد سیاست

این گزارش حاکی از آن است که با توجه به سردرگمی موجود در تعیین حداقل دستمزد در ایران، علاوه بر ساختار مذاکره، همانند روش های سنتی تعیین دستمزد در دنیا، لازم است واحدی برای مشاوره با کارشناسان این حوزه ایجاد شود. و در صورت امکان فرمولی برای تعیین دستمزد. باید در نظر گرفته شود که از اتلاف وقت و برگزاری جلسات متعدد مذاکره در سال جلوگیری شود. همچنین شایان ذکر است که تعیین فرمول حداقل دستمزد به شدت به معیارها و روش‌های تعیین حداقل دستمزد بستگی دارد. به همین دلیل ضروری است که این فرمول جنبه های مختلف بازار کار و معیشت خانوار را در نظر گرفته و با توجه به نیازهای زمانی انعطاف پذیر باشد.