سریال حشاشین چقدر واقعی است؟
سریال حشاشین که در شب های ماه مبارک رمضان در کشورهای سنی نشین پخش می شود مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. این سریال به ماجراهای فرقه اسماعیلیه به رهبری حسن صباح می‌پردازد که در قرن یازدهم میلادی بر بخشی از ایران حکومت می‌کردند و در نبرد با سلجوقیان حاکم بر ایران بودند. آیا این سریال واقعیت تاریخی این گروه را منعکس می کند؟ استاد ایرانی-انگلیسی مرکز مطالعات اسماعیلیه توضیحات مفصلی درباره تاریخچه این گروه ارائه می دهد.
به گزارش رویداد۲۴، درام تاریخی «حششین» – یا قاتلان – حتما یکی این یکی از موفقیت های بزرگ تلویزیون در ماه رمضان در کشورهای مسلمان خواهد بود. ستاره های زیادی در این سریال بازی می کنند که از مهمترین آنها می توان به کریم عبدالعزیز، نیکلاس مواد و فتحی عبدالوهاب اشاره کرد.
این سریال به نویسندگی عبدالرحیم کمال و کارگردانی پیتر میمی ساخته شده است. فیلمبرداری دو سال به طول انجامید. این سریال قرار بود در ماه رمضان سال گذشته پخش شود و به دلیل تصویربرداری صحنه هایی از سریال در مالتا و قزاقستان پخش آن به امسال موکول شد.
بسیاری از بینندگان جوان از قبل با داستان تأسیس یک واحد نظامی توسط یک رهبر مذهبی مرموز در ایران قرن یازدهم از طریق لنز تحریف کننده سری بازی های ویدیویی Assassin's Creed آشنا هستند.
سریال «حشاشین» با بازی کریم عبدالعزیز، فتحی عبدالوهاب و نیکلاس مود، اکنون پس از افطار خانواده‌های اهل سنت در سراسر منطقه خاورمیانه را به تلویزیون می‌آورد.
روزنامه عرب نیوز در گزارشی که درباره این سریال نوشت، مدعی شد که این سریال قرار است روایت واقعی تری نسبت به بازی رایانه ای Assassin's Creed ارائه کند، اما فرهاد دفتری، محقق ایرانی-بریتانیایی و رئیس بازنشسته موسسه مطالعات اسماعیلی لندن. ، به این روزنامه گفت نه این سریال تلویزیونی. و نه آن بازی ویدیویی داستان واقعی فرقه اسماعیلیه نزاری را که در غرب به نام قاتلان می شناسند، رعایت نکرد.
اسماعیلیه یکی از فرقه های امامیه است. اسماعیلیان نام خود را از اسماعیل بن جعفر فرزند امام صادق گرفته اند. آنان بر خلاف شیعیان دوازده امامی که موسی کاظم برادر کوچکتر اسماعیل را به امامت پذیرفتند، معتقد بودند که اسماعیل جانشین امام صادق است.
ریشه کلمه حشاشین کجاست؟ چرا غربی ها آنها را تروریست می دانستند؟
فرهاد دفتری به خبرنگار عرب نیوز گفت که بسیاری از افسانه ها و افسانه های پیرامون نازاریان “ریشه در جهل تخیلی صلیبیون و وقایع نگاران غربی آنها دارد که به سرزمین مقدس آمدند و اورشلیم را در سال 1099 فتح کردند”.
خود کلمه “قاتل” که برای اولین بار توسط صلیبیونی که در سوریه با نازاریان روبرو شدند ابداع شد، از درک نادرست یک کلمه می آید.
دفاری گفت: در آن زمان نزاریان که شیعه بودند در میان مسلمانان سنی دشمنانی داشتند که به آنها حشاشین می گفتند که اگر معنای لغوی آن را بگیرید به معنای مصرف کننده تریاک است. به گفته دفری، کلمه هشاشین به این معناست نبود که اسماعیلیان واقعاً مواد مخدر مصرف می کردند.
به گفته وی، این اصطلاح در واقع یک لجن بود و «به معنای افراد کم اخلاق، افراد فاقد موقعیت اجتماعی است». اما صلیبی ها فقط شکل ظاهری این کلمه را گرفتند و به این ترتیب در زبان های اروپایی ارتش های صلیبی «هششاشین» به «قاتل» تبدیل شد.
یکی یکی از افسانه های مرتبط با این اصطلاح این است که رهبر اسماعیلی از تریاک برای تبدیل مردان جوان به ماشین های کشتار استفاده می کرد.
اسماعیلیان چه کسانی هستند؟ ناصری ها چه کسانی هستند؟
دفاری می گوید برای درک داستان واقعی حشاشین باید آن را در بطن رویدادهای سیاسی و مذهبی جهان اسلام درک کرد.
اصل داستان به انشعاب تاریخی مسلمانان سنی و شیعه پس از رحلت حضرت محمد (ص) در سال 632 میلادی برمی گردد. این تقسیم بندی بر موضوع جانشینی متمرکز بود. شیعیان معتقدند که حضرت محمد (ص) جانشینی برای خود انتخاب کرد که پسر عمو و دامادش علی بن ابی طالب بود، در حالی که اهل سنت معتقد بودند که پیامبر چنین کاری را انجام نداده است.
اوضاع پس از رحلت جعفر الصادق (ع)، امام ششم شیعیان در سال 765 پیچیده شد و انشعاب در میان شیعیان رخ داد. بزرگترین گروه شیعیان اثنی عشری بودند که اعضای آن معتقدند سلسله جانشینی برحق با غیبت امام دوازدهم به پایان رسید که پیروانش همچنان منتظر ظهور او هستند.
دیگری اسماعیلیه بودند که نامشان برگرفته از اعتقادشان به امامت اسماعیل بن جعفر پسر بزرگ جعفر صادق بود.
اما حتی در داخل اسماعیلیه نیز انشعاب دیگری رخ داد که با مرگ امام هجدهم اسماعیلیه در سال 1094 که هشتمین خلیفه امپراتوری فاطمی مستقر در قاهره نیز بود، آغاز شد.
به گفته دافاری، وقتی المستنصربالله درگذشت، دو پسرش بر سر جانشینی با هم اختلاف پیدا کردند. یکی از دو پسر نزار او را پدرش به عنوان وارث اصلی تعیین کرد و دیگری برادر کوچکترش احمد مستعلی بود که با کمک افضل شاهنشاه وزیر و فرمانده ارتش مصر بر تخت نشست. بر اساس همین اختلاف جانشینی بود که جامعه اسماعیلیه به دو دسته نزاری و مستعلی تقسیم شد.
اینجاست که حسن صباح وارد ماجرا می شود. واعظ اسماعیلی بود که در ایران برای فاطمیون کار می کرد.
ماجرای حسن صباح و حشاشین چه بود؟
در آن زمان بسیاری از مناطق ایران امروزی در اختیار ترکان سلجوقی بود. حسن صباح علیه حکومت سلجوقی شروع به جنگ و قیام کرد.
در نتیجه «حسن که از امامت نزار در ایران دفاع می کرد، روابط خود را با قاهره و حکومت فاطمی که از برادر کوچکتر نزار حمایت می کرد، قطع کرد و دولت و جامعه اسماعیلی نزاری را تأسیس کرد».
دفاری می‌گوید درست است که حسن از روش‌های ترور استفاده می‌کرد، اما توصیف نزاری‌ها به عنوان تروریست – به معنای امروزی آن – اشتباه است.
حسن صباح که در سال 1090 پایگاه خود را در قلعه الموت در نواحی کوهستانی ایران تأسیس کرد، «با دشمن نظامی بسیار قدرتمندی به نام سلجوقیان سر و کار داشت و به دلیل نداشتن ارتش نمی توانست جنگ رو در رو آغاز کند. برابر با آنهاست.”
در عوض، او با هدف قرار دادن شخصیت‌های کلیدی رژیم حاکم، «مکان به مکان، امیر به امیر»، اقتدار غیرمتمرکز سلجوقیان را تکان داد.
با وجود این، نزاری ها را نمی توان پدران تروریست های امروزی دانست: دفاری می گوید: «آنها هیچ شباهتی با تروریست های مدرن نداشتند. علل کار این دو یکی است نبود ابزار آنها یکی است نبود و انگیزه ها و اقدامات آنها یکی نبود. این ترورها بسیار محدود و هدفمند بود. آنها به دنبال اقدامات تروریستی و کشتن مردم بیگناه نبودند.»
با این حال، گزارش ها و شایعات بسیار اغراق آمیزی وجود داشت که ادعا می کرد تقریباً هر ترور مهمی در منطقه کار نزاری ها بوده است. اما آنطور که دوفری می گوید، در واقع سوابق تاریخی معاصران نزاری نشان می دهد که در طول 34 سال سلطنت حسن صباح، کمتر از 50 ترور توسط این گروه صورت گرفته است.
مورخان تصرف قلعه الموت در سال 1090 توسط حسن صباح را لحظه تأسیس دولت نزاری اسماعیلی می دانند. این قلعه که در سراسر ایران و شام شناخته شده بود، ۱۸۳ سال در برابر همه دشمنان از رقبای اسلامی گرفته تا صلیبیون مسیحی مقاومت کرد. این حکومت سرانجام در حدود سال 1256 توسط مغولان نابود شد.
در سوریه بود که صلیبیون برای اولین بار در دهه اول قرن دوازدهم با نازاریان روبرو شدند. امروزه ویرانه های قلعه مصیاف، دژ اصلی اسماعیلیان در سوریه، همچنان در حومه شهر سوریه به همین نام وجود دارد.
بین سالهای 1162 تا 1193 میلادی، رشیدالدین سنان، رئیس حکومت اسماعیلیه نزاری، در سوریه حکومت کرد. مارکوپولو جهانگرد ونیزی به او لقب «پیرمرد کوهستان» را داد و با این نام در تاریخ ماندگار شد.
نوشته های مارکوپولو بسیاری از افسانه های مربوط به حشاشین را تکرار کرد و به آنها برگ داد. این افسانه‌ها می‌گفتند که قلعه‌های اسماعیلی حاوی «باغ‌های مخفی بهشت» بودند که در آن رهبر شوم گروه، حشیش را به قاتلان احتمالی می‌داد و آنها را در تمام لذت‌های وعده داده شده در بهشت محصور می‌کرد.
هنگامی که به اندازه کافی به این لذت های نفسانی معتاد می شدند، رهبر اسماعیلیان خنجر به آنها می داد و دستور می داد یک نفر را بکشند. به آنها گفته شد: اگر موفق شدی به بهشت برمی گردی و اگر بمیری روحت به بهشت می رود.
دافری می‌گوید: جنگجویان صلیبی «نمی‌توانستند فداکاری این افراد را درک کنند». از این رو، آنها شروع به جعل این داستان ها کردند تا رفتار به ظاهر غیرمنطقی خود را توضیح دهند. دفاری می گوید در منابع اسلامی آن زمان چنین مطالبی را نمی یابیم; در حالی که شاید دشمنی آنها با اسماعیلیان بیشتر از صلیبیون بود.
اسماعیلیه هنوز هست؟
امروزه اسماعیلیان نزاری حدود 15 میلیون نفر جمعیت دارند و در سراسر جهان پراکنده هستند. بزرگترین گروه آنها در افغانستان، پاکستان، هند و سوریه و همچنین در ایران، شرق آفریقا، امارات متحده عربی، آمریکای شمالی، انگلستان و چندین کشور اروپایی زندگی می کنند.
امام فعلی اسماعیلیان نزاری – در واقع چهل و نهمین امام آنها – آقاخان چهارم است که مؤسسه مطالعات اسماعیلیه را در سال 1977 تأسیس کرد، بزرگترین مدرسه مطالعات اسلامی در میان سایر مؤسسات دانشگاهی در انگلستان.
دوفری به عرب‌نیوز گفت که نمی‌خواهد لذت تماشاگران سریال «حشاشین» در ماه رمضان را از بین ببرد، اما در عین حال گفت: «یادتان باشد، بیشتر این داستان‌ها درباره مشرق زمین توسط جنگجویان صلیبی که از کشور بازگشته‌اند روایت می‌شود. جنگ و کنار شومینه‌های آنها در اروپا. بنابراین تا زمانی که این روایت‌ها را داستان‌هایی بدانیم که هیچ ربطی به تاریخ واقعی اسماعیلیان ندارد، دیدن آنها اشکالی ندارد».
